A Guide to the Music of Thelonious Monk, in Farsi - Part I

-->

راهنماي موسيقي مانك، بخش اول.

تلانیوس اسفیر مانک (82-1917) نابغۀ مسلم موسیقی مدرن است. او نوازنده ای شهودی است و در آهنگسازی، بعد از الینگتون دومین نام بزرگی است که در تاریخ جاز با افتخار تکرار می شود. مانك شاعر، مجنون و موزیسینی دست نیافتنی و بی همتاست؛ در حالی که در زمان حیات خودش کسی قدرش را ندانست و کارهایش به گوش بیشتر موسیقی دوستان عجیب و ثقیل می آمد. انکار منتقدان، یک دورۀ کوتاه در زندان (که به خاطر و به جای دوستش باد پاول آن را متحمل شد)، رفتارهای غیرعادی (بعضی او را مردی دچار عدم تعادل روانی معرفی کرده اند) و سکوت طولانی در سال های آخر عمرش که باعث شد در آن ده سال واپسین حتی یک نُت هم ضبط نکند، هم درک او را برای معاصرانش دشوار کرد و هم در عين حال به اسطورۀ مانک دامن زد.

دربارۀ او گفته اند "هر اجرای مانک یک مخاطرۀ پرحادثه است". این گفته را می توان به تمام کارنامۀ بلند او نیز بسط داد و ادعا کرد هر چیزی که او ضبط کرده تجربه ای منحصربفرد برای خودش، نوازندگانش و از این طریق، ما شنوندگان بوده است.

مانک تحت تأثیر دوک الینگتون، استادان پیانوی "استراید" در هارلم، تدی ویلسون و مهم تر از همه ریشه های مهم جاز در ساختار "بلوز" بود.

هدف من این است که در این جا، به مرور، یک دیسکوگرافی کامل از مانک ارائه کنم تا راهنمای کسانی باشد که می خواهند به دنیای اعجاب آور این پیانیست و آهنگساز بی همتای جاز وارد شوند. قصد این است که آلبوم ها هم از نظر ارزش و اهمیت بررسی شوند و هم دیدگاه های شخصی ام در آن ها دخیل باشد. این کار را هم به فارسی و هم به انگلیسی انجام خواهم داد اما بین این متن ها تفاوت هایی وجود خواهد داشت: اول اين كه متن انگلیسی کامل تر خواهد بود چرا که توضیح بسیاری از جزییات این موسیقی به زبان فارسی دشوار و گهگاه غیر ممکن است. و دوم، امتیاز متن فارسی این است که لینک های دانلود را هم در آن منظور خواهم کرد. این کار را در متن انگلیسی، به خاطر رعایت مسائل حقوقی و قانونی، نکرده ام. شکی نیست که این آلبوم ها باید به طور قانونی خریداری شوند اما از آن جا که در ایران دسترسی به آنها غیرممکن است دلیلی نمی بینم که به لینک های تورنت یا ed2k آن اشاره نکنم. استدلال دیگرم این است که این همه سال تهیه کننده ها و کمپانی های صفحه پرکنی در ازای چندرغاز حقوق این آثار را از موزیسین های فقیر گرفتند و جیب هایشان را پر پول کردند، بنابراین گاهی وقت ها ایرادی ندارد که انتقامکی هم از آنها گرفته باشیم.

امتیاز بزرگ کاری که در این جا خواهم کرد این است که شما را از شر یکی از بزرگ ترین گرفتاری های آلبوم های جاز، قطعات تکراری و آلبوم های تکراری با نام های تجاری متفاوت، نجات خواهم داد. بلایی که سال ها بر سر خودم آمده و دلیلی ندارد که شما هم این مصائب را تجربه کنید.

مانک در روزهای مینتون

کافۀ مینتون کافه ای در نیویورک بود که موسیقی بی باپ، موسیقی انقلابی جاز در روزهای جنگ و پس از آن، در آن جا متولد شد. بعضی از بزرگ ترین نام های جاز، شب ها و بعد از خلاص شدن از ارکسترهای سویینگ تجاری و ملال آورشان در آن جا دور هم جمع می شدند و تجربه های تازۀ موسیقیایی شان را با هم تقسیم می کردند. این آدم ها دیزی گیلسپی، هات لیپس پیج، روی الدریج، کنی کلارک و چارلی کریستین بودند. متناوباً کولمن هاوکینز، دان بایاس و مری لو ویلیامز هم به آنها سر می زدند، اما مهم ترین آن ها مانک بود که پیانوی ثابت کافه مینتون محسوب می شد.

اما مشکل بزرگی برای شنیدن موسیقی هیجان انگیز و در حال تکوین روزهای مینتون وجود دارد: به خاطر اعتصاب سراسری اتحادیۀ موزیسین ها بساط ضبط تعطیل بود و از روزهای مهم تولد بی باپ هیچ آلبوم و ضبط رسمی و آبرومندی باقی نمانده است؛ یعنی تقریباً هیچ! تنها چند ضبط خصوص وجود دارد که دست به دست کلکسیونرها می چرخد و کیفیت آنها هم عموماً پایین است. بنابراین شاید برای شروع آسان تر باشد تا دورۀ مینتون را در آثار مکتوب ، به خصوص کتاب درخشان نت هنتوف Hear me talkin’ to ya دریابیم و تخیل خود را دربارۀ کارهایی که در آن روزهای انقلابی انجام شده بر واقعیت مسلط کنیم.

ظهور مانک: دورۀ "بلونُت"

در 1947 مانک سی ساله برای اولین بار به استودیو رفت تا آلبومی را زیر نام خودش برای کمپانی بلونت ضبط کند. مجموعه نشست های او برای بلونت که تا 4 سال دیگر ادامه پیدا کرد، و آرام آرام روی صفحه های 78 دور منتشر می شد امروز روی دو CD به طور کامل منتشر شده است.

نکتۀ شگفت انگیزی که در این آثار باشکوه وجود دارد این است که مانک تقریباً بیشتر قطعات افسانه اي اش را تا آن زمان نوشته است و نمونه هایی از آن ها را می توان در مجموعۀ بلونت شنید. کاری که مانک پس از این انجام می دهد گسترش مرزهای موسیقی اش، چه از نظر ریتم و چه هارمونی ، در اجراهای مکررش از این قطعات است. آدم هایی که مانک در این دوره با آنها کار کرده تقریباً همه نوابغ مسلم اولین جنبش مدرن موسیقی جازند. در بین این کارها آثار مشترک او با نوازندۀ ویبرافون، میلت جکسون (که زیر نام خود جکسون هم در جاهای دیگر منتشر شده)، جواهر بی بدیلی است که روز به روز بر ارزش آن افزوده می شود.

شنیدن کارهای مانک در این دوره برای هر کسی که به موسیقی جاز، موسیقی مدرن و هنر آوانگارد علاقه دارد، از هر چیز واجب تر است.