History of Jazz: Bebop

تاريخ موسيقي جاز، بخش چهارم
بي باپ

جو هندريكس، خوانندۀ جاز به خاطر مي آورد وقتي بعد از پايان جنگ جهاني دوم با كشتي به خانه باز مي گشتند، راديوي كشتي در بين موسيقي هايي كه پخش مي كرد - معمولاً در ردۀ بني گودمن و گلن ميلر يا هر بيگ بند سفيد ديگري از آن دوران – ناگهان زد به راهي كه همۀ سربازان را از جايشان پراند، موسيقي عجيب و بي نهايت تندي كه در لحظۀ نخست شنونده را ميخكوب مي كرد يا او را به سختي مي آزرد. نام نوازندگان آن صفحه كه تاريخ موسيقي جاز را براي هميشه دگرگون كردند، چارلي پاركر و ديزي گيلسپي بود، سلاطين موسيقي مدرن كه براي دو دهۀ هر نوازنده اي كه در آن سرزمين ظاهر مي شد را به نوعي تحت تأثير خود قرار دادند.

ديزي گيلسپي و چارلي پاركر

ظهور موسيقي بي باپ در فاصله اوائل تا اواسط دهۀ 1940 بر بنياد و عنصر بداهه نوازي شكل گرفت. نه اين كه در گذشته بداهه وجود نداشت يا اين كه غول هايي مانند آرمسترانگ و بيسي از آن بي خبر بودند. كاملاً برعكس موزيسين هاي جواني مانند ديزي گيلسپي (نوازنده ترومپت)، چارلي پاركر (نوازنده ساكسفون آلتو) و باد پاول و تلانيوس مانك (نوازندگان پيانو) با الهام از نوازندگان خلاق و مبتكر دوره سويينگ مانند آرت تيتوم، كلمن هاوكينز و لستر يانگ بود به كاوش در زمينه يافتن مسيرهاي تازه و بديع در موسيقي جاز پرداختند. هدف آن ها طغيان در برابر شكل قراردادي و ملال آور اركسترهاي عصر سويينگ بود كه همه شان بدون استثناء از آن ها سربرآورده بودند.

رويدادهاي اجتماعي و اقتصادي نيز بدون شك در بوجود آوردن موسيقي بي باپ نقش اساسي داشت. چنانچه شروع جنگ جهاني دوم موجب فراخواندن بسياري از نوازندگان به خدمت سربازي گرديد و جوان ترها كه هنوز از نظر سني واجد شرايط خدمت زير پرچم نبودند در خانه تنها ماندند. چنين بود كه پاركر و گيلسپي و هم چنين رد رادني و استن گتز كه با آموزش زير نظر استاداني مانند جك تيگاردن، جي مك شان و ارل هاينز خود به مقام استادي – آن هم چه زودهنگام –رسيده بودند، پا به ميدان وسيع تجربه هاي مدرن در موسيقي گذاشتند.

Blue Monk by Monk Trio

ادامه جنگ بعلاوه باعث وضع ماليات هاي سنگين بر روي برنامه هاي تفريحي و نمايشي گرديد كه باعث كاستي گرفتن سالن هاي رقص و كاباره ها شد. از سوي ديگر تحريمي كه به وسيله اتحاديه موسيقيدانان در فاصله سال هاي 1942 تا 1944 روي كمپاني هاي صفحه پر كني اعمال گرديد موجباتي را فراهم آورد كه كلوپ هاي شبانه و عشرتكده هايي كه تازه بعد از نيمه شب داير ميشدند مانند مينتون، پاتوق و در واقع محل رشد و اشاعه گروههاي كوچك موسيقي بي باپ شوند و از اين رهگذر نوازندگاني مانند چارلي كريستين نوازنده گيتار و صد البته تلانيوس مانك نوازنده بزرگ پيانو پا به عرصه گذاشتند كه بدون توجه به حضور اركستهاي بزرگ و پر زرق و برق دوره سويينگ گروه هاي جمع و جور خود را حداكثر با 4 تا 6 نفر سر هم كرده و در بست در خدمت بداهه نوازي جمعي قرار مي گرفتند. نوازندگان بي باپ با به كار گرفتن موازين بلوز و ساختارهاي هارمونيكي سويينگ ملودي هاي مشهور را به صورتي تازه و بسيار پيچيده مي نواختند. ضرب و ريتم تند و هارموني غني را مي توان مشخصه اين مسير جديد در موسيقي جاز دانست و بنابراين ديگر اين موسيقي صرفاً براي رقصيدن نبود (و در بسياري موارد غيرقابل رقصيدن بود!) بلكه به مثابه هنري جديد پا به ميدان گذاشت و همين موضوع باعث شد كه در ابتدا با انتقادهاي نسبتاً شديدي مواجه شود زيرا هم تمپو (ضرب) آن براي رقصيدن بسيار تند بود و هم نغمه هاي ملوديك سادگي گذشته را نداشت.

اسكار پتيفورد، مكس روچ و جي جي جانسون

تفاوت اساسي اين موسيقي با موسيقي سويينگ در اين جاست كه تكنوازان به جاي بداهه نوازي بر پايه ملودي، روي آكورد ها به بداهه نوازي مي پرداختند. در موسيقي باپ به طور معمول اغلب با اولين آكورد ملودي به كنار گذاشته مي شد و اساس كار خود آكورد قرار مي گرفت. براي بداهه نوازي تكنواز و اين پرسش براي شنونده پيش مي آيد كه پس ملودي كجاست؟ اكثر گروههاي نوازنده در نوازندگي بسيار توانا بودند و مي توانستند پاساژهاي بسيار سريع و دشوار را در نهايت استادي بنوازند. شگفت آنكه موسيقي بي باپ كه روزي افراطي و راديكال قلمداد مي شد، شالوده و پايه اي براي تمام نوآوري ها و خلاقيت سبكهاي بعدي موسيقي جاز مدرن شد. بي باپ موسيقي شاعران، پرندگان، آتش و باد است. بي باپ روح مدرنيزم و بزرگ ترين پاسخي است كه در هنر به دگرگوني هاي برق آساي زمانه داده شده است، موسيقي كه هم از انفجار اتمي و هم از تولد جكسون پولاك خبر مي دهد. اگر كسي بي باپ را درك كند تمام جنبش هاي موسيقي جاز بعد از جنگ، تا به امروز، برايش معنا پيدا خواهد كرد.

احسان خوش بخت

فهرستي از مهم ترين موزيسين هاي بي باپ

Charlie Christian, guitar Kenny Clarke, drums Tadd Dameron, piano Kenny Dorham, trumpet Billy Eckstine, singer & bandleader Dizzy Gillespie, trumpet Dexter Gordon, tenor sax Wardell Gray, saxophone Al Haig, piano Milt Jackson, vibes J. J. Johnson, trombone Howard McGhee, trumpet Charles Mingus, bass Thelonious Monk, piano Fats Navarro, trumpet Charlie Parker, alto sax Oscar Pettiford, bass Bud Powell, piano Max Roach, drums Red Rodney, trumpet

اگر مي خواهيد قسمت قبل تاريخ جاز (بيگ بند) را دوباره مرور كنيد بايد به اين جا بازگرديد. قسمت بعد دربارۀ موسيقي كول خواهد بود